تقسیم یاخته؛ کاستمان (میوز) و تولید مثل جنسی؛ زیستشناسی
آزمون شامل ۲۵ پرسش است.
سلام و درود
«تکرار مادر مهارتهاست»
در راستای افزایش مهارت شما آزمونهای متنوع و زیادی برای شما آماده شده است. آزمونهای گفتار از خط به خط آن طراحی شدهاند و هر یک دارای ده پرسش دو گزینهای است؛ اما آزمونهای فصل، چهار گزینهای هستند و هر یک از آنها دارای بیست پرسش است.
برای تثبیت مطلب در حافظه و یادگیری هر چه بیشتر مطلب، در آزمونهای آنلاین «آیندهنگاران مغز» شرکت کنید.
برای شرکت در این آزمونها بر لینک مربوطه کلیک کنید:
کتاب الکترونیکی پرسشهای دو گزینهای
پرسشهای دو گزینهای و خط به خط گفتارهای زیستشناسی چیست و گسترهٔ حیات؛ برای دانلود اینجا کلیک کنید.
برای مشاهده «کتاب الکترونیکی» کلیک کنید.
کتاب الکترونیکی تعمیق و تثبیت یادگیری زیستشناسی
پرسشهای جاهای خالی و خط به خط گفتار یاختههای بافت عصبی؛ برای دانلود اینجا کلیک کنید.
برای مشاهده «کتاب الکترونیکی» کلیک کنید.
ویرایش شده بر اساس کتاب چاپ ۱۴۰۲
گفتار ۳. کاستمان (میوز) و تولیدمثل جنسی
در گذشته با تولیدمثل جنسی و غیرجنسی آشنا شدید. با توجه به آنچه آموختهاید، چه تفاوتهای اصلی در این دو نوع تولیدمثل وجود دارد؟ هریک از این روشها چه مزایایی دارد؟ چه روشهای تولیدمثل غیرجنسی را میشناسید؟ کدام نوع تقسیم با تولیدمثل جنسی ارتباط بیشتری دارد؟
کاستمان، کاهش تعداد فامتنها
در تولیدمثل جنسی، دو یاخته جنسی (گامت) با هم ترکیب و هستههای آنها با هم ادغام میشوند. یاختههای مؤثر در تولیدمثل جنسی با نوعی تقسیم کاهشی به نام کاستمان ایجاد میشوند. به نظر شما اهمیت این نوع تقسیم در جانداران چیست؟
کاستمان از دو مرحله کلی کاستمان ۱ و ۲ تشکیل شده است؛ پس از تقسیم هسته نیز تقسیم سیتوپلاسم انجام میشود (شکل ۱۴). پیش از این تقسیم نیز، مانند رشتمان، اینترفاز رخ میدهد.
شکل ۱۴- طرح سادهای از تقسیم کاستمان
کاستمان ۱
در این مرحله از تقسیم کاستمان، عدد فامتنی نصف میشود. این بخش از کاستمان چهار مرحله دارد که عبارتاند از: پروفاز ۱، متافاز ۱، آنافاز ۱ و تلوفاز ۱ (شکل ۱۶).
پروفاز ۱: فامتنهای همتا از طول در کنار هم قرار میگیرند و فشرده میشوند. به این ساختار چهار فامینکی، چهارتایه (تتراد) گفته میشود. چهارتایه از ناحیه سانترومر به رشتههای دوک متصل میشوند. سایر وقایع این مرحله، شبیه پروفاز و پرومتافاز رشتمان است (شکل ۱۵).
واژه شناسی
کاستمان (meiosis/میوز)
meioun به معنی کاستن است. کاست از مصدر کاستن همراه با (مان) واژه کاستمان را میسازد که به فرایند کاسته شدن تعداد فامتنها در حین تقسیم اشاره دارد.
متافاز ۱: چهارتایهها در استوای یاخته، روی رشتههای دوک قرار میگیرند.
آنافاز ۱: فامتنهای همتا که مضاعف شدهاند، از هم جدا میشوند و به سمت قطبین یاخته حرکت میکنند. نحوه کوتاه شدن رشتههای دوک، شبیه فرایند رشتمان است.
تلوفاز ۱: با رسیدن فامتنها به دو سوی یاخته، پوشش هسته دوباره تشکیل میشود.
معمولاً در پایان کاستمان ۱ تقسیم سیتوپلاسم انجام میشود. نتیجه کاستمان ۱ ایجاد دو یاخته است (شکل ۱۶).
باتوجه به شکل ۱۶ میتوانید بگویید عدد فامتنی یاختههای حاصل، چه تفاوتی با یاختهٔ مادری دارد؟
شکل ۱۵- طرح سادهای از یک چهارتایه
کاستمان ۲
در این مرحله یاختههای حاصل از کاستمان ۱، مراحل پروفاز ۲، متافاز ۲، آنافاز ۲ و تلوفاز ۲ را میگذرانند. وقایع کاستمان ۲ بسیار شبیه رشتمان است و در پایان آن، از هر یاخته دو یاخته شبیه هم ایجاد میشود که نصف فامتنهای یاختههای مادر را دارند. این فامتنها مضاعف نیستند. در پایان کاستمان ۲، تقسیم سیتوپلاسم انجام میشود. در مجموع و با پایان تقسیم کاستمان از یک یاخته ۲n، چهار یاخته n فامتنی حاصل میشود.
شکل ۱۶- طرح سادهای از مراحل تقسیم کاستمان
فعالیت ۵
۱- تقسیم کاستمان ۱ از نظر نحوه آرایش فامتنها و جدا شدن آنها تفاوت اساسی با تقسیم رشتمان دارد. آیا میتوانید با توجه به شکلهای رشتمان و کاستمان، این تفاوتها را بیان کنید؟
۲- تقسیم کاستمان ۲ را با تقسیم رشتمان مقایسه کنید. چه شباهتها و تفاوتهایی بین این دو فرایند وجود دارد؟
۳- با استفاده از خمیر بازی و با رعایت موارد بهداشتی، طرح سادهای از مراحل تقسیم کاستمان را بسازید. برای این کار، عدد فامتنی یاخته فرضی را ۴، ۶ و یا ۸ در نظر بگیرید. بهتر است که هر مجموعه از فامتنها با یک رنگ انتخاب شوند.
تغییر در تعداد فامتنها
گرچه تقسیم یاختهای با دقت زیاد انجام میشود، ولی به ندرت ممکن است اشتباهاتی در روند تقسیم رخ دهد. چندلادی (پلیپلوئیدی) شدن و با هم ماندن فامتنها، نمونههایی از این خطاهای کاستمانی هستند. اشتباه در تقسیم میتواند، هم در تقسیم رشتمان و هم در تقسیم کاستمان رخ دهد، ولی چون یاختههای حاصل از کاستمان در ایجاد نسل بعد دخالت مستقیم دارند، از اهمیت بیشتری برخوردارند.
چندلادی شدن: اگر در مرحله آنافاز همه فامتنها بدون اینکه از هم جدا شوند به یک یاخته بروند، آن یاخته دو برابر فامتن خواهد داشت و یاخته دیگر فاقد فامتن خواهد بود. در آزمایشگاه میتوان با تخریب رشتههای دوک تقسیم این وضعیت را ایجاد کرد (شکل ۱۷).
شکل ۱۷- طرح سادهای از تعداد فامتنها
به یاخته یا جانداری که یاختههای آن بیش از دو مجموعه فامتن داشته باشد، چندلاد گفته میشود؛ مثلاً گندم زراعی ۶n و موز ۳n است (شکل ۱۷).
با هم ماندن فامتنها: در این حالت، یک یا چند فامتن در مرحله آنافاز (رشتمان و کاستمان) از هم جدا نمیشوند. بنابراین، در یاختههای حاصل، کاهش یا افزایش یک یا چند فامتن مشاهده میشود (شکل ۱۸). نمونه این حالت، نشانگانداون است. به آمیزهای از نشانههای یک بیماری، یا یک حالت نشانگان میگویند. افراد مبتلا به داون، در یاختههای پیکری خود ۴۷ فامتن دارند (شکل ۱۸). فامتن اضافی مربوط به شمارهٔ ۲۱ است؛ یعنی یاختههای پیکری این افراد ۳ فامتن شمارهٔ ۲۱ دارند. علت بروز این حالت آن است که یکی از یاختههای جنسی ایجاد کنندهٔ فرد، به جای یک فامتن شمارهٔ ۲۱، دارای دو فامتن ۲۱ بوده است. بالابودن سنّ مادران در هنگام بارداری از عوامل مهم بروز این بیماری است؛ زیرا با افزایش سنّ مادر، احتمال خطای کاستمانی در تشکیل یاختههای جنسی وی بیشتر میشود. علت این موضوع را در فصلهای آینده خواهید آموخت.
عوامل محیطی نیز میتوانند موجب اختلال در تقسیم کاستمان شوند. دخانیات، الکل، مجاورت با پرتوهای مضر و آلودگیها نیز میتوانند در روند جدا شدن فامتنها در هر دو جنس، اختلال ایجاد کنند.
شکل ۱۸- کاریوتیپ یک فرد مبتلا به داون. آیا میتوانید جنسیت این فرد را تشخیص دهید؟
فعالیت ۶
با استفاده از منابع علمی، با انواع دیگری از بیماریهای ناشی از با هم ماندن فامتنها آشنا شوید و گزارش این بررسی را در کلاس ارائه کنید.
فعالیت ۷
منحنی زیر، رابطه بین سنّ مادر در هنگام بارداری و احتمال به دنیا آمدن فرزند مبتلا به نشانگان داون را نشان میدهد. منحنی را تفسیر کنید.
» فایل word «گفتار کاستمان (میوز) و تولید مثل جنسی»
» فایل pdf «گفتار کاستمان (میوز) و تولید مثل جنسی»
کتاب زیستشناسی یازدهم
فصل ۱- تنظیم عصبی
گفتار ۱. یاختههای بافت عصبی
گفتار ۲. ساختار دستگاه عصبی
فصل ۲- حواس
گفتار ۱. گیرندههای حسی
گفتار ۲. حواس ویژه
گفتار ۳. گیرندههای حسی جانوران
فصل ۳- دستگاه حرکتی
گفتار ۱. استخوانها و اسکلت
گفتار ۲. ماهیچه و حرکت
فصل ۴- تنظیم شیمیایی
گفتار ۱. ارتباط شیمیایی
گفتار ۲. غدههای درونریز
فصل ۵- ایمنی
گفتار ۱. نخستین خط دفاعی: ورود ممنوع
گفتار ۲. دومین خط دفاعی: واکنشهای عمومیاما سریع
گفتار ۳. سومین خط دفاعی: دفاع اختصاصی
فصل ۶- تقسیم یاخته
گفتار ۱. فامتن (کروموزوم)
گفتار ۲. رِشتِمان (میتوز)
گفتار ۳. کاستمان (میوز) و تولیدمثل جنسی
فصل ۷- تولیدمثل
گفتار ۱. دستگاه تولیدمثل در مرد
گفتار ۲. دستگاه تولیدمثل در زن
گفتار ۳. رشد و نمو جنین
گفتار ۴. تولیدمثل در جانوران
فصل ۸- تولیدمثل نهاندانگان
گفتار ۱. تولیدمثل غیرجنسی
گفتار ۲. تولیدمثل جنسی
گفتار ۳. از یاخته تخم تا گیاه
فصل ۹- پاسخ گیاهان به محرکها
گفتار ۱. تنظیمکنندههای رشد در گیاهان
گفتار ۲. پاسخ به محیط
در ادامه خود را بیازمایید:
با سلام
کلمات مترادف متاسفانه بیان کننده مفهوم نیست و باعث سردرگمی میشود.